Nederland verrommelt
In het bonte gezelschap van geluidsschermen langs de snelweg valt een ding op. Geen van alle voldoet aan de eis: geluid tegenhouden.
Bernard Hulsman uit www.nrc.nl, Leest die krant
ALS 'FORM FOLLOWS FUNCTION', zoals de vaak geciteerde Amerikaanse architect Louis Henry Sullivan beweert, dan zouden alle geluidsschermen langs de weg hetzelfde moeten zijn. Een geluidsscherm is tenslotte een eenvoudig ding dat moet voldoen aan een paar duidelijke, nauw omschreven eisen, waarvan de belangrijkste is dat het geluid achter het scherm niet harder dan 54 decibel mag zijn. Maar wie langs de 450 kilometer Nederlandse snelwegen met geluidsschermen rijdt, moet vaststellen dat 'form follows function' onmogelijk waar kan zijn: langs de Nederlandse snelwegen staan vele tientallen soorten geluidsschermen.
Sommige geluidsschermen zien er uit als vroeger de Berlijnse Muur waarvan alleen de uitzicht- en schiettorens ontbreken. Andere hebben bovenkanten die in de richting van de snelweg zijn geknikt. Of ze zijn hol of bestaan uit een kronkelende muur langs de weg. Sommige zijn van doorzichtige kunststof en bieden nog uitzicht op het omringende landschap. Weer andere zijn van armoedige, verroeste golfplaten gemaakt of zijn geen schermen, maar aarden wallen. Soms zijn ze begroeid, dan weer streng kaal, soms gekleurd, vaak grijs. Enzovoort enzovoort: de wonderlijke wereld van de geluidsschermen kent een onbeperkt aantal vormen.
"Dat er zoveel verschillende geluidsschermen zijn, heeft mede te maken met de opdrachtgevers'', zegt Frans Dingemans van het architectenbureau VFD in Utrecht. "Meestal zijn de provinciale diensten van Rijkswaterstaat de opdrachtgever. Maar als een geluidsscherm binnen gemeentegrenzen komt te staan, bemoeit een gemeente zich er uitgebreid mee. Gemeenten willen meestal dat hun bewoners geen Berlijnse Muur voor hun deur krijgen en ook willen ze dat automobilisten weten dat ze door die bepaalde gemeente rijden. Ze willen dat een geluidsscherm op een of andere manier hun identiteit uitdrukt. Zo stelde Waalwijk de eis dat de moskee langs de A59 vanaf de weg te zien zou zijn. En dus ontwierpen we daar vrijwel geheel doorzichtige geluidsschermen.''
VFD is een bureau dat naast kleurrijke, overdadige interieurs van cruiseschepen ook sobere tunnels, aquaducten, viaducten, tunnelbakken en geluidsschermen ontwerpt. "Toen de wet op de geluidshinder een jaar of twintig geleden geluidsschermen noodzakelijk maakte, bestond er nog geen industrie die de onderdelen voor schermen kon leveren'', vertelt Dingemans. "In het begin werden geluidsschermen dan ook heel eenvoudig gemaakt van palen en golfplaat. Maar na een paar jaar bedacht een aannemer dat ze ook heel goed van beton konden worden gemaakt. En 'groenboeren' zagen mogelijkheden in schermen van aan elkaar gebonden wilgen of in hout dat werd overwoekerd. Maar dat hout rotte weg en verzakte al snel en dus werden ze weer vervangen. Weer later kwamen de betonfabrikanten met korrelbeton met de gaatjes die het geluid absorberen. Maar die gaatjes slibden door de vuile lucht al gauw dicht, en toen kwamen ze dus met weer wat anders. Zo zijn geluidsschermen een parade van modeverschijnselen geworden.
"Op een gegeven moment werd negentig procent van de geluidsschermen van beton gemaakt. Maar toen begon de inmiddels opgeheven Dienst Verkeerskunde van Rijkswaterstaat zich zorgen te maken over de monotonie. Automobilisten hadden oriëntatiepunten nodig en dus werden de architecten ertoe aangezet zoveel mogelijk in ontwerp te variëren.''
Nu vindt de rijksoverheid juist weer dat de variatie in geluidsschermen te groot is. De geluidsschermen leveren een belangrijke bijdrage aan de 'verrommeling van Nederland', vinden verschillende ministers. "Het totaalbeeld is voor de passerende automobilist chaotisch en onrustig door de te snelle opeenvolging van verschillende, op zichzelf soms fraaie geluidsschermen'', zo valt te lezen in de onlangs verschenen derde Architectuurnota, een coproductie van de ministeries van VROM, OCW, Verkeer en Waterstaat en Landbouw, Natuurbeheer en Visserij. "Tussen Bunnik en Leidsche Rijn zijn over een afstand van nog geen tien kilometer maar liefst zes verschillende geluidwerende voorzieningen te zien.'' Daarom is het 'routeontwerp rijkswegen' uitgeroepen tot een van de twaalf 'grote projecten' in de Architectuurnota.
De aankondiging van de geluidsschermen als 'grand projet' kwam precies op het goede moment. Want niet lang na de presentatie van de Architectuurnota verscheen een rapport van TNO, dat stelde dat geen van al die verschillende geluidsschermen goed deden waarvoor ze waren gemaakt: geluid tegenhouden. Sommige schermen houden het geluid zelfs helemaal niet tegen, zo bleek uit proeven van TNO. Oorzaak van de ondeugdelijkheid van de geluidsschermen zijn de oude rekenmodellen waarmee de normen voor geluidsoverlast zijn bepaald. TNO stelde vast dat de wind het geluid in veel gevallen optilt, waardoor het achter de schermen eerder wordt neergekwakt dan altijd werd gedacht. Hierdoor zouden de schermen eigenlijk veel hoger moeten zijn, aldus de conclusie van TNO.
Dat de schermen niet goed functioneren, is natuurlijk niet de schuld van de ontwerpers. Zij konden niet anders dan uitgaan van de juistheid van de tot dan toe beschikbare kennis over het gedrag van geluid over geluidsschermen. "We zijn er twintig jaar mee bezig geweest, en nu blijken ze niet te kloppen'', zegt Dingemans quasi-wanhopig. "Eindelijk hebben geluidsschermen een min of meer vaste vorm gekregen, waarvoor de bouwindustrie standaard onderdelen kan leveren, maar nu begint de zoektocht naar de beste vorm weer van vooraf aan. We moeten weer gaan uitvissen welke materialen en welke vormen het best voldoen. Maar wat mij betreft, verandert er niets aan het uitgangspunt van het ontwerp: een goed geluidsscherm is er een die niet opvalt.''